Šanliurfa je grad u jugoistočnom delu Turske, administrativni centar istoimenog vilajeta na području Jugoistočne Anadolije. Grad leži u brdovitom kontinentalnom delu Turske, na visoravni prosečne nadmorske visine od 477 metara. Udaljen je 50 km severno od sirijske granice, 80 km istočno od reke Eufrat i oko 150 km istočno od Gaziantepa, najbližeg većeg grada. Prema podacima iz 2012. godine, u vilajetu Šanliurfa, koji se prostire na površini od 3.668 km², živi blizu 800.000 stanovnika, od čega 526.000 u samom gradu. U multietničkom sastavu stanovništva najviše je Turaka, Arapa i Kurda. Nekada poznat po imenu Edesa, kasnije Urfa, kako ga i danas zovu njegovi žitelji, grad je današnji naziv dobio 1984. godine.

Prvi pisani dokument u kome se pominje današnja Šanliurfa potiče iz 4. veka p.n.e., a u okolini grada pronađeni su fragmenti ljudskih naseobina stari više od 11.000 godina. Osnivač Seleukidskog carstva, Seleuk I Nikator osnovao je na ovom prostoru u 4. veku p.n.e. grad Edesu. Od samog osnivanja grad se razvijao neverovatnom brzinom. U vizantijskom periodu on je postao najznačajniji centar ovog regiona i središte hrišćanstva, poznato po brojnim crkvama i manastirima. Međutim, već u 7. veku potpada pod vlast kurdske dinastije Ajubida, da bi ga tokom Prvog krstaškog rata 1099. godine osvojili krstaši, pod čijom vlašću grad postaje prestonica grofovije Edesa. Seldžučki atabeg Imad ad-Din Zengi pokorio je Edesu 1144. godine i izvršio pokolj nad hrišćanskim stanovništvom. Nakon toga, gradom su prodefilovale razne islamske dinastije, da bi 1516. godine Urfa ušla u sastav Otomanskog carstva.

Danas je Šanliurfa najveći centar verskog turizma u Turskoj, grad sa bogatim kulturno-istorijskim i religioznim nasleđem. Specifičnost grada je njegova tradicionalna arhitektura i umetnost kamena. Stare kamene kuće, bazari, kaldrmisane uske ulice, veliki broj manastira, crkava i džamija, prelepe gradske fontane, turski hamami iz otomanskog perioda, antički dvorac, ostaci drevnih gradskih zidina i mnoge druge znamenitosti, svedoče o bogatoj istoriji Šanliurfe, grada koji s pravom nosi zvanje muzeja pod otvorenim nebom. Prema verovanju, Urfa je poznata i kao grad proroka, u kome su, kako legenda kaže, živeli proroci Avram, Jovan, Ilija i Jakov.

Riblje jezero jedna je od najvećih atrakcija grada, jer prema verovanju, u njemu žive svete Avramove ribice. Haleplibahče mozaici, pronađeni slučajno kada ih je tokom izvođenja građevinskih radova iskopao jedan buldožer, smatraju se najprefinjenijim primercima orijentalnih mozaika, karakteristični po raznobojnim najsitnijim kamenčićima i potiču iz perioda od 3. do 5. veka. Gradski muzej je peti po veličini muzej u celoj Turskoj sa 74.000 eksponata podeljenih u tri arheološke i jednu etnografsku zbirku. Najvredniji eksponat ovog muzeja, osnovanog 1969. godine, je Baliklogöl statua, najstarija sačuvana statua na svetu.

U okolini Šanliurfe postoji više arheološka nalazišta: ostaci antičkih gradova Sogmatar, Ozkent i Haran, kao i lokaliteti na kojima su otkrivene naseobine iz neolitskog doba Göbekli Tepe i Nevali Cori. Na 44 km južno od Šanliurfe nalazi se Haran, mali arapski gradić poznat po ostacima istoimenog drevnog grada i po najstarijem Islamskom Univerzitetu na svetu, koji se nalazi na listi UNESCO-ve kulturne baštine. Istorijski Haran smatra se jednim od najstarijih gradova svetske civilizacije. U njemu se razvijala drevna kultura Mesopotamije, čemu je pogodovao povoljan geografski položaj grada. Prema sačuvanim asirskim spisima, Haran je postojao još u vreme asirskog kralja Tiglat-Pilesera I, u 11. veku p.n.e. U 1. veku nove ere grad je postao važan centar Hrišćanstva u kome su se gradile crkve na otvorenom. Međutim, u isto vreme u gradu je počela da se razvija i paganska sekta Sabini, čiji su sledbenici brzo uspeli da suzbiju napredak Hrišćanstva. Haran je grad koji se pominje i u Bibliji, a u njega su se doselili Adam i Eva posle njihovog progonstva iz Raja. Današnji Haran poznat je pre svega po tradicionalnoj arhitekturi karakterističnoj po kućama izgrađenim u obliku košnice od nepečene opeke. Kuriozitet predstavlja činjenica da su neke od tih kuća, bez obzira na materijal od koga su napravljene, stare više od 3.000 godina. Na ovom lokalitetu nalaze se ostaci gradskih zidina, ruine kuća i drugih građevina. Gobekli Tepe je arheološki lokalitet smešten na 15 km od Šanliurfe. Na njemu se nalaze ostaci hrama za koji neki arheolozi tvrde da je najstariji na svetu. Prema pretpostavkama, on je izgrađen pre više od 11.000 godina, u isto vreme kada i Nevali Cori. Poređenja radi, Keopsova piramida na primer, podignuta je 7.000 godina nakon hrama Gobekli Tepe.




Ovaj kompleks kružnog oblika čine brojni kameni stubovi visoki oko 3 metra, oblikovani kao veliko štampano slovo T. Površina stubova ukrašena je isklesanim reljefima raznih vrsta životinja – škorpiona, veprova, lavova, lisica, zmija, kao i reljefima ljudskih ruku. Arheološki dokazi svedoče da je ovo svetilište podignuto od strane nomada – lovaca sakupljača. Stubovi su preneti iz kamenoloma koji se nalazi na više stotina metara manjoj nadmorskoj visini i prava je misterija kako su ljudi, primitivni zidari, uspeli da prenesu ove gromade, teške i do 16 tona do lokaliteta hrama. Takođe, zagonetno je i to kako su obrađivali kamen, pošto je na lokalitetu pronađeno isključivo kameno oruđe. Čitav prostor između stubova bio je ispunjen neobrađenim kamenim gromadama, a na vrhovima stubova nalazile su se glomazne kamene grede, kojima su stubovi bili međusobno povezani. Hram je bio aktivan skoro 1.500 godina, a napušten je verovatno oko 8.200. godine p.n.e. Nastambe za koje se ne zna da li su služile kao stambeni objekti ili pomoćne prostorije hrama, pronađene su u poslednjih nekoliko godina. Ovaj lokalitet otkriven je 1960. godine, ali se sve do 1994. godine smatralo da predstavlja ostatke vizantijskog odbrambenog utvrđenja. Lokalitet je još uvek predmet detaljnih istraživanja, koje trenutno obavlja grupa nemačkih arheologa. Nevali Cori je arheološko nalazište smešteno na 430 metara nadmorske visine na padinama planine Taurus, sa obe strane obale reke Katara, pritoke Eufrata. Na nalazištu su otkriveni ostaci hrama koji takođe potiče iz neolita i građen je u isto vreme kada i Gobekli Tepe. Arheološkim istraživanjima otkrivene su pravougaone kuće sa temeljima od glomaznog klesanog kamenja i kamenim zidovima od manjih klesanih blokova. Ispod jedne od kuća pronađene su ljudske lobanje. Na lokalitetu su otkrivene i brojne statue i skulpture. Neke od njih su ljudskog oblika u prirodnoj veličini, a neke imaju telo čoveka i glavu zmije. Izvestan broj potpornih stubova hrama ukrašen je reljefima ljudskih ruku. Figure od pečene gline koje su pronađene u Nevali Coriju izgrađene su na temperaturi od 500 do 600^oC, što je tipično za grnčarski zanat, koji je počeo da se razvija više hiljada godina nakon neolitskog razdoblja. Ovo nalazište pronađeno je 1993. godine, kada je za svega nekoliko meseci ispitivanja odradio tim nemačkih arheologa, nakon čega je, iste godine, lokalitet potopljen izgradnjom Ataturkove brane.